بیوسورفکتانت یا مواد فعال سطحی بیولوژیکی
این دسته از فعال کنندههای سطحی، ترکیباتی هستند که با روشهای بیولوژیکی بوسیله میکروارگانیسمهایی مانند مخمر، قارچ یا باکتری از سوبسترا (شیرین کنندهها، روغنها، آلکانها) تولید میشوند. فعال کنندههای سطحی بیولوژیکی کاربردهای مهمی در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی و بویژه صنعت نفت دارند. این ترکیبات نسبت به نوع سنتزی از سمیت کمتری برخوردار و همچنین در محیط زیست قابل تجزیه هستند .
یکی از مسائل بسیار مهم در نقل و انتقال نفت، آلودی خاک و آب است. در طی سالیان طولانی، میلیونها تن نفت، سطح دریاها و بعضی سواحل را آلوده کردهاند که خطرهای زیست محیطی فراوانی را به همراه دارد. برای جداسازی نفت از آبهای آلوده، روشهای گوناگونی وجود دارد که یکی از مهمترین این روشها، کاربرد فعالکنندههای سطحی بیولوژیکی است (فرایند Bioremediation ). فعال کننده های سطحی بیولوژیکی برای جذب نفت از خاکهای آلوده نیز استفاده میشوند. برای نمونه، توانایی فعالکنندههای سطحی بیولوژیکی که توسط میکروارگانیسم Rhodococcus rubber تولید شده، 4/1 تا 3/2 برابر بیشتر از فعال کنندههای سطحی سنتزی مانند توئین 60 (tween 60) است. فعال کننده های سطحی بیولوژیکی نسبت به نوع سنتزی، کمتر جذب خاک میشوند و سریعتر در خاک نفوذ میکنند. این ترکیبات 65% تا 82% نفت را از خاک جدا میکنند.
از انواع فعال کنندههای سطحی بیولوژیکی، میتوان فسفولیپیدها، لیپوپپتیدها، گلیکولیپیدها، اسیدهای چرب، چربیهای طبیعی و ترکیبات پلیمری را نام برد. بسیاری از این ترکیبات از نوع آنیونی یا خنثی هستند. فقط تعداد کمی از آنها کاتیونی و شامل گروههای آمین هستند.غلظت بحرانی میسل برای فعال کننده های سطحی بیولوژیکی 1 تا 200 میلی گرم بر لیتر تغییر میکند. جرم مولکولی آنها نیز بین 500 تا 1500 دالتون است. بخش آب دوست این فعال کنندههای سطحی بیولوژیکی، کربوهیدراتها، آمینواسیدها، پپتیدهای حلقوی، فسفاتها، اسیدهای کربوکسیلیک و یا الکلها هستند.
میکروارگانیسمهای متعددی، فعال کنندههای سطحی بیولوژیکی را تولید میکنند . بازده تولید فعال کنندههای سطحی بیولوژیکی، تابع ترکیب مواد مغذی در محیط کشت، pH، دما و نوع سوبستراست .
